تاریخچه سنگنوردی : از غارنشینی تا اوج هیجان المپیک!

فکرش را بکنید، هزاران سال پیش، انسان‌های اولیه برای زنده‌ماندن، مجبور بودند از صخره‌ها بالا بروند. برای پیدا کردن غذا، پناهگاه یا حتی شکار. امروز، همان غریزه بالا رفتن، تبدیل به یکی از هیجان‌انگیزترین و کامل‌ترین ورزش‌های دنیا شده است: سنگنوردی( صخره نوردی). بیایید با هم سفری کنیم به گذشته و ببینیم این ورزش جذاب چطور از دل نیازهای ابتدایی بشر بیرون آمد و به اوج هیجان رسید!

 شروع تاریخچه صخره نوردی، چرا انسان‌ها از سنگ بالا می‌رفتند؟

در زمان‌های خیلی قدیم، بالا رفتن از صخره‌ها تفریح نبود، نیاز بود. انسان‌ها برای رسیدن به غارها و پناهگاه‌های امن، یا برای پیدا کردن میوه‌ها و حیوانات، خودشان را به دیواره‌های سنگی می‌چسباندند. بدون هیچ ابزاری، فقط با قدرت بدن و چنگ زدن به هر گیره‌ای که پیدا می‌کردند.

با گذشت زمان، بالا رفتن از کوه‌ها معنی دیگری هم پیدا کرد. در بسیاری از فرهنگ‌ها، کوه‌ها مقدس بودند و مردم باور داشتند با صعود به آن‌ها، به خدا نزدیک‌تر می‌شوند. این صعودها بیشتر شبیه یک جور عبادت یا سفر معنوی بود.

بعدها، کنجکاوی علمی هم به انگیزه‌های صعود اضافه شد. دانشمندان و کاشفان می‌خواستند بدانند بالای کوه‌ها چه خبر است، چه گیاهانی آنجا رشد می‌کنند و چه رازهایی در دل صخره‌ها پنهان شده است. اینجا بود که کم‌کم بالا رفتن از صخره‌ها از یک نیاز ساده، فراتر رفت.

تاریخچه سنگنوردی جهان

در قرن ۱۸ و ۱۹، در قلب اروپا و رشته‌کوه آلپ، یک تغییر بزرگ اتفاق افتاد. بالا رفتن از کوهستان دیگر فقط برای بقا یا کشف نبود؛ مردم برای هیجان، رقابت و خودنمایی این کار را می‌کردند. این دوران، عصر طلایی آلپینیسم و آغاز تاریخچه سنگنوردی جهان نام گرفت. فتح قله‌ای مثل مون بلان در سال ۱۷۸۶، نقطه‌ی شروعی برای تاریخچه سنگنوردی جهان بود.

کم‌کم ابزارهایی هم برای این کار ساخته شد: طناب‌های محکم‌تر، تبریخ برای حرکت روی برف و یخ، و کفش‌هایی که بهتر به سنگ بچسبند. این ابزارها، انجام کارهای خارق‌العاده را ممکن می‌کرد. همین جا بود که اخلاق کوهنوردی هم شکل گرفت: احترام به کوهستان، رعایت ایمنی و تلاش برای صعودی پاک و بدون ردپا.

نقش اخلاق کوهنوردی در تاریخچه سنگنوردی

اخلاق کوهنوردی مجموعه‌ای از اصول نانوشته است که کوهنوردان و سنگنوردان در طبیعت و حین فعالیت‌هایشان رعایت می‌کنند. این اخلاق بر احترام عمیق به محیط زیست، رعایت ایمنی خود و دیگران و همدلی و مسئولیت‌پذیری در برابر همنوردان تاکید دارد. به زبان ساده، یعنی “هیچ اثری جز رد پا باقی نگذارید” و “چیزی جز خاطرات از کوه نبرید.” این اصول کمک می‌کنند تا همه از طبیعت بهره‌مند شوند و کوهستان برای آیندگان نیز بکر و سالم بماند و در تاریخچه سنگنوردی نامی نیک از شما باقی بماند.

سنگنوردی(صخره نوردی) در قرن بیستم

قرن بیستم، عصر انقلاب در سنگنوردی و تاریخچه سنگنوردی جهان بود. ابزارهای جدیدی مثل کارابین‌ها (قلاب‌های فلزی)، فرندها (ابزارهای میانی برای حمایت) و هارنس‌ها (کمربندهای ایمنی) راه را برای صعودهای بسیار دشوارتر و امن‌تر باز کردند.

• سنگنوردی ورزشی (اسپرت کلایمبینگ): در این رشته، تمرکز روی قدرت و تکنیک است. مسیرها کوتاه‌تر و از قبل با رول‌بولت‌ها (پیچ‌های ثابت در سنگ) ایمن شده‌اند. این شاخه به سنگنوردان اجازه می‌دهد بدون نگرانی از امنیت، فقط روی حرکات و مهارت‌هایشان تمرکز کنند.

• بولدرینگ: شاید هیجان‌انگیزترین شاخه برای خیلی‌ از مردم در تاریخچه سنگنوردی! در بولدرینگ، شما بدون طناب و در ارتفاع کم (فقط چند متر) از تخته‌سنگ‌های کوچک بالا می‌روید. پایین صخره هم تشک‌های ضخیم پهن می‌کنند تا اگر افتادید، آسیب نبینید. اینجا همه چیز به قدرت انفجاری، تعادل و ذهن هوشمند شما بستگی دارد.

• دیواره‌ نوردی: این شاخه از ابتدای تاریخچه سنگنوردی برای حرفه‌ای‌بوده و هست! صعود به دیواره‌های غول‌پیکر و بلند، که ممکن است چند روز طول بکشد و نیازمند تجهیزات سنگنوردی فراوان و استقامت بی‌نظیر است.

• سنگنوردی داخل سالن: سالن‌های سنگنوردی با دیواره‌های مصنوعی و رنگارنگ، این ورزش را به عمق تاریخچه سنگنوردی شهرها آوردند. حالا دیگر نیازی به کوه و صخره نیست و می‌شود در هر فصلی، این هیجان را تجربه کرد. این اتفاق باعث شد سنگنوردی به سرعت در سراسر جهان محبوب شود.

• سنگنوردی سرعتی: در این رشته، همه چیز در مورد سرعت است! سنگنوردان باید یک مسیر استاندارد را در کمترین زمان ممکن طی کنند. این بخش واقعاً نفس‌گیر است!

• المپیک: با این همه پیشرفت و محبوبیت، دور از ذهن نبود که سنگنوردی به بزرگترین رویداد ورزشی جهان راه پیدا کند. در سال ۲۰۲۱، برای اولین بار این ورزش در بازی‌های المپیک توکیو حضور یافت و جهان را با هیجان خود آشنا کرد و اینگونه نقطه عطف دیگری در تاریخچه سنگنوردی رقم خورد.

 

محبوب‌ترین و در دسترس‌پذیرترین شاخه سنگنوردی

در میان رشته‌های متنوع سنگنوردی، بولدرینگ به عنوان پرطرفدارترین و دسترس‌پذیرترین شاخه شناخته می‌شود. این محبوبیت به چند دلیل کلیدی برمی‌گردد:

۱. دسترسی آسان و نیاز به تجهیزات کمتر: برخلاف سنگنوردی سرطناب که نیازمند طناب بلند، هارنس، ابزارهای حمایتی متعدد و یک هم‌نورد برای حمایت است، در بولدرینگ فقط به کفش سنگنوردی، پودر سنگنوردی و یک تشک فرود نیاز دارید. این سادگی در تجهیزات سنگنوردی، ورود به این رشته را بسیار آسان می‌کند.

۲. تمرین در فضاهای محدود و داخل سالن: بولدرینگ را می‌توان به راحتی در سالن‌های سنگنوردی که در اکثر شهرهای بزرگ یافت می‌شوند، تمرین کرد. این امکان، نیاز به دسترسی به مناطق طبیعی را از بین می‌برد و آن را به ورزشی ایده‌آل برای شهرنشینان تبدیل می‌کند.

۳. تمرکز بر قدرت و حل مساله: بولدرینگ شامل صعود از مسیرهای کوتاه اما بسیار قدرتی و تکنیکی است. هر “مسئله”بولدرینگ، مانند یک پازل فیزیکی است که سنگنورد باید با ترکیب قدرت، تعادل، خلاقیت و تکنیک، آن را حل کند. این جنبه فکری و چالش‌برانگیز، برای بسیاری جذابیت بالایی دارد.

۴. جنبه اجتماعی و تعاملی: به دلیل ارتفاع کم و عدم نیاز به حمایت طناب، بولدرینگ غالباً به صورت گروهی انجام می‌شود. سنگنوردان می‌توانند به راحتی حرکات یکدیگر را تماشا کنند، به هم نکته بدهند و برای حل مسائل مختلف به هم کمک کنند. این فضای دوستانه و حمایتی، جذابیت اجتماعی بولدرینگ را دوچندان می‌کند.

۵. پیشرفت سریع و ارضای حس موفقیت: به دلیل کوتاهی مسیرها، سنگنوردان اغلب می‌توانند در مدت زمان کوتاهی شاهد پیشرفت خود باشند. این احساس موفقیت پی در پی، انگیزه زیادی برای ادامه تمرین ایجاد می‌کند. بسیاری از سنگنوردان مسیرهای سخت و طولانی، ابتدا با بولدرینگ شروع کرده‌اند تا قدرت و تکنیک پایه خود را بسازند.

انقلاب در ابزار: موتور محرکه پیشرفت سنگنوردی جهان

پیشرفت تاریخچه سنگنوردی در جهان، پیوندی ناگسستنی با تکامل ابزارهای آن دارد. از طناب‌های کنافی ساده تا ابزارهای پیشرفته‌ای که امروزه می‌شناسیم، هر نوآوری نه تنها ایمنی را افزایش داده، بلکه مرزهای آنچه را که قابل صعود است، جابجا کرده است. این تحول از قرن ۱۹ با تبر یخ و کرامپون آغاز شد و در قرن ۲۰ با معرفی کارابین‌های سبک، میخ‌های فولادی (pitons) و سپس ابزارهای حمایتی مکانیکی مانند فرند (cam) و کیل (nut) به اوج خود رسید. این ابداعات به سنگنوردان اجازه داد تا مسیرهای عمودی‌تر و چالش‌برانگیزتری را گشایش و صعود کنند.

در دهه‌های اخیر، تمرکز بر سبک‌سازی، افزایش مقاومت و ارگونومی ابزارها بوده است. تولید طناب‌های داینامیک، هارنس‌های راحت‌تر، کلاه کاسکت‌های مقاوم و سبک، و کفش‌های سنگنوردی با چسبندگی بالا، همگی به بهبود عملکرد و ایمنی کمک شایانی کرده‌اند. مواد نوینی چون آلیاژهای آلومینیوم سبک و فیبر کربن نقش کلیدی در این پیشرفت‌ها ایفا کرده‌اند.

شرکت‌های پیشرو در صنعت ابزار سنگنوردی و پیشرفت تاریخچه صخره نوردی

• Black Diamond (بلک دایموند): یکی از مشهورترین و جامع‌ترین برندهای تجهیزات سنگنوردی و کوهنوردی از ایالات متحده. این شرکت به خاطر تولید طیف وسیعی از ابزارها از جمله کارابین، فرند، ابزار حمایتی، هارنس، کلاه و کرامپون شهرت جهانی دارد و همواره در نوآوری پیشرو بوده است.

• Petzl (پتزل): شرکت فرانسوی Petzl پیشگام در تولید ابزارهای ایمنی و نورپردازی برای فعالیت‌های عمودی است. آنها به خصوص برای هارنس‌ها، ابزارهای فرود و صعود)، کلاه ایمنی و چراغ‌های پیشانی با کیفیت بالا شناخته می‌شوند.

• Mammut (ماموت): یک شرکت سوئیسی با سابقه طولانی در تولید تجهیزات کوهنوردی و سنگنوردی. ماموت به ویژه برای طناب‌های سنگنوردی با کیفیت و مقاوم خود، و همچنین لباس‌ها و تجهیزات فنی، بسیار معتبر است.

• La Sportiva (لاسپورتيوا): برندی ایتالیایی که در زمینه کفش‌های سنگنوردی و کوهنوردی بی‌رقیب است. کفش‌های آنها به دلیل طراحی ارگونومیک، چسبندگی بالا و دوام فوق‌العاده، مورد علاقه بسیاری از سنگنوردان حرفه‌ای در سراسر جهان هستند.

• Edelrid (ادلراید): این شرکت آلمانی از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان طناب در جهان است و در زمینه طناب‌های دینامیک و استاتیک تخصص دارد. ادلراید به نوآوری در تکنولوژی طناب‌ها، از جمله مقاومت در برابر آب و طول عمر بالا، شناخته شده است.

این شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، نقش محوری در افزایش ایمنی، کارایی و دسترس‌پذیری سنگنوردی ایفا کرده‌اند و به این ورزش امکان داده‌اند تا به سطوح جدیدی از عملکرد دست یابد.

مهم‌ترین رویدادهای سنگنوردی در ایران و جهان: از قله‌های بکر تا سکوهای جهانی

سنگنوردی، هم در بعد اکتشاف و هم در بعد رقابت، رویدادهای مهمی را تجربه کرده است که مسیر تاریخچه سنگنوردی آن را تغییر داده‌اند. این رویدادها هم شامل صعودهای نمادین و پیشگامانه در طبیعت بکر می‌شوند و هم شامل مسابقات پرهیجان در سالن‌های ورزشی.

رویدادهای شاخص در تاریخ سنگنوردی جهان

• فتح مون بلان (۱۷۸۶): صعود “ژاک بالما” و “میشل گابریل پَکارد” به قله مون بلان در آلپ، نقطه آغازین آلپینیسم مدرن و علاقه‌مندی به صعود قله‌ها به عنوان یک فعالیت ورزشی و تفریحی محسوب می‌شود.
• تشکیل فدراسیون بین‌المللی کوهنوردی و سنگنوردی (UIAA) در ۱۹۳۲: تأسیس این نهاد، به سازماندهی و تدوین قوانین بین‌المللی برای کوهنوردی و سنگنوردی کمک شایانی کرد و پایه و اساس مسابقات رسمی را بنا نهاد.
• مسابقات SportRoccia (۱۹۸۵) و آغاز سنگنوردی رقابتی: اولین مسابقه رسمی سنگنوردی در باردونکیا، ایتالیا، سرآغاز تاریخچه سنگنوردی ورزشی رقابتی بود که منجر به تولد فدراسیون جهانی سنگنوردی (IFSC) شد.
• تشکیل فدراسیون جهانی سنگنوردی (IFSC) در ۲۰۰۷: این فدراسیون به طور خاص برای مدیریت و توسعه سنگنوردی رقابتی تشکیل شد و نقش مهمی در جهانی شدن و ورود این ورزش به المپیک داشت.
• ورود به المپیک جوانان بوینس آیرس (۲۰۱۸): اولین حضور سنگنوردی در یک رویداد ورزشی بزرگ در قالب المپیک جوانان، یک گام مهم برای ورود به المپیک در تاریخچه سنگنوردی بود.
• حضور در بازی‌های المپیک توکیو (۲۰۲۰ – برگزار شده در ۲۰۲۱): این مهمترین رویداد در تاریخ سنگنوردی رقابتی بود. سنگنوردی برای اولین بار به عنوان یک رشته رسمی (در فرمت ترکیبی سرعت، بولدرینگ و لید) در بزرگترین آوردگاه ورزشی جهان حضور یافت و به طور چشمگیری دیده شد.
• جام‌های جهانی و قهرمانی جهان IFSC: این مسابقات سالانه که توسط فدراسیون جهانی برگزار می‌شوند، مهمترین آوردگاه‌های رقابتی در رشته‌های لید، بولدرینگ و سرعت هستند و برترین سنگنوردان جهان در آن‌ها به رقابت می‌پردازند.

رویدادهای مهم در تاریخچه سنگنوردی ایران

• اولین صعود دیواره شمالی علم‌کوه (مسیر آلمان‌ها-فرانسوی‌ها – ۱۹۳۶): این صعود توسط کوهنوردان آلمانی و فرانسوی، نقطه عطفی در تاریخ دیواره‌نوردی ایران بود و علم‌کوه را به یک هدف بین‌المللی برای سنگنوردان تبدیل کرد.
• گشایش مسیرهای ایرانی بر دیواره علم‌کوه (از دهه ۱۳۵۰ به بعد): سنگنوردان ایرانی با گشایش مسیرهای مستقل و دشوار بر دیواره علم‌کوه، مانند مسیر “شکوه” و “آرش”، توانایی‌های فنی خود را به اثبات رساندند و هویت ویژه‌ای به تاریخچه سنگنوردی ایران بخشیدند.
• تأسیس فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی ایران: این فدراسیون مسئولیت سازماندهی، آموزش و برگزاری مسابقات داخلی را بر عهده گرفت و نقش کلیدی در توسعه زیرساخت‌ها و همگانی‌سازی این ورزش ایفا کرده است.
• قهرمانی رضا علیپور در جام جهانی سنگنوردی سرعت (۲۰۱۷) و کسب مدال‌های جهانی: این موفقیت‌ها، به ویژه قهرمانی جهان رضا علیپور در چین، نام ایران را در سطح جهانی در رشته سرعت مطرح کرد و نقطه عطفی در حضور بین‌المللی سنگنوردان ایرانی بود.
• حضور سنگنوردان ایرانی در بازی‌های آسیایی: کسب مدال‌های متعدد توسط سنگنوردان ایرانی (مانند رضا علیپور و الناز رکابی) در بازی‌های آسیایی، نشان‌دهنده قدرت و پیشرفت این ورزش در کشور در سطح قاره‌ای است.
• توسعه و میزبانی مسابقات کشوری در سالن‌های سنگنوردی: برگزاری منظم مسابقات قهرمانی کشور در رشته‌های مختلف (سرعت، بولدرینگ، سرطناب) در سالن‌های داخلی، به رشد و شکوفایی استعدادهای جوان و رقابتی شدن این ورزش در ایران کمک شایانی کرده است.

تاریخچه سنگنوردی ایران : از دماوند تا علم‌کوه

ایرانی‌ها هم از قدیم‌الایام با کوه و صخره آشنا بودند. برای شکار، کوچ یا حتی پناه گرفتن در قلعه‌های سنگی، از دامنه‌های کوه بالا می‌رفتند. اما سنگنوردی مدرن به شکلی که امروز می‌شناسیم، حدوداً از اوایل دهه ۱۳۰۰ شمسی شروع شد.

• پیشگامان: باشگاه کوهنوردی دماوند از اولین گروه‌هایی بود که به شکل سازمان‌یافته به کوهنوردی پرداخت. افرادی مثل محمود وکیلی و سلیمان‌پور در دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰ با صعودهایشان به قله‌های بلند ایران مثل دماوند و علم‌کوه، راه را برای نسل‌های بعدی باز کردند.

• تخصص واقعی: در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، با بازگشت کوهنوردان ایرانی که در کشورهای دیگر آموزش دیده بودند (مثل محمد نوری و حبیب‌الله کوهی)، سنگنوردی فنی و تخصصی در ایران در تاریخچه سنگنوردی اوج گرفت.

• مهد سنگنوردی ایران: علم‌کوه! دیواره ۶۰۰ متری علم‌کوه در استان مازندران، به سرعت به مهم‌ترین مرکز سنگنوردی در تاریخچه سنگنوردی ایران تبدیل شد. مسیرهای معروف “فرانسوی‌ها”، “لهستانی‌ها” و “کره‌ای‌ها” توسط خارجی‌ها گشایش شدند و بعدتر، سنگنوردان ایرانی با مهارت مثال‌زدنی خود، مسیرهای جدید و دشوارتری را روی این دیواره باز کردند. نام‌هایی مثل حسن نجاریان، عزیز تنها و علی‌اصغر حربی در تاریخ سنگنوردی ایران جاودانه شدند.

• سنگنوردی بانوان: بانوان سنگنورد ایرانی هم با قدرت و اراده‌ای بی‌نظیر وارد این عرصه شدند. آن‌ها نه تنها در مسابقات داخلی و آسیایی درخشیدند، بلکه صعودهای فنی و دشواری را در دیواره‌های بزرگ ایران و حتی در کوه‌های بلند جهان انجام دادند که واقعاً الهام‌بخش است.

• سنگنوردی در شهر: سالن‌ها: امروزه در بسیاری از شهرهای ایران، سالن‌های مدرن سنگنوردی وجود دارند. این سالن‌ها فرصتی عالی برای تمرین و رشد استعدادهای جدید فراهم کرده‌اند و باعث شده‌اند که سنگنوردی بیشتر از همیشه در دسترس همه قرار بگیرد و نام های جدیدی به تاریخچه سنگنوردی وارد شوند.

برترین سنگنوردان ایرانی: نام‌آوران صخره و دیواره ها

تاریخچه سنگنوردی ایران در طول سالیان متمادی، شاهد ظهور استعدادهای درخشان و قهرمانانی بوده که نام خود را در تاریخ این ورزش ثبت کرده‌اند. این افراد در بخش‌های مختلف، از گشایش مسیرهای دشوار در طبیعت گرفته تا کسب مدال در مسابقات بین‌المللی، افتخارآفرین بوده‌اند:

• رضا علیپور (یوزپلنگ ایرانی): بدون شک یکی از شناخته‌شده‌ترین سنگنوردان ایرانی در سطح جهان، رضا علیپور است. او در رشته سنگنوردی سرعت صاحب سبک و رکوردهای درخشانی است. علیپور چندین مدال طلا و نقره در مسابقات جام جهانی و قهرمانی جهان کسب کرده و به دلیل سرعت خارق‌العاده‌اش، به “یوزپلنگ ایرانی” مشهور است. او همچنین اولین نماینده ایران در رشته سنگنوردی در بازی‌های المپیک (توکیو ۲۰۲۰) بود.

• الناز رکابی: از برجسته‌ترین سنگنوردان زن ایرانی در تاریخچه سنگنوردی ایران که در مسابقات بین‌المللی خوش درخشیده است . الناز رکابی در رشته‌های لید (سرطناب) و بولدرینگ فعالیت می‌کند و چندین مدال آسیایی و جهانی در کارنامه خود دارد. او به دلیل توانایی‌های فنی بالا و حضور مستمر در سطح اول رقابت‌های بین‌المللی شناخته می‌شود.

• علی برات‌زاده: یکی از باتجربه‌ترین و پرافتخارترین سنگنوردان مسابقه‌ای سالنی ایران. علی برات‌زاده سال‌ها عضو تیم ملی بوده و در رشته‌های بولدرینگ و سرطناب به مقام‌های متعددی در سطح آسیا و داخلی دست یافته است. او همچنین از اولین ایرانیانی است که مسیرهای بولدر با درجه سختی بالا (8a و 8a+) را در خارج از کشور صعود کرده است.

• حسن نجاریان: از پیشگامان گشایش مسیرهای فنی و دشوار در دیواره‌های بزرگ ایران، به ویژه دیواره علم‌کوه. او نقش مهمی در توسعه سنگنوردی طبیعت‌گردی و دیواره‌ نوردی در ایران داشته و مسیرهای گشایش شده توسط او همچنان از چالش‌های اصلی سنگنوردان حرفه‌ای هستند.

این فهرست تنها شامل چند نام برجسته است و سنگنوردان توانمند بسیاری در طول تاریخ سنگنوردی ایران وجود داشته و دارند که هر یک به نوبه خود، به پیشرفت این ورزش در کشور کمک کرده‌اند.

آینده‌ای روشن در انتظار سنگنوردی ایران

ایران با کوهستان‌های سر به فلک کشیده و صخره‌های عظیم و متنوع، گنجینه‌ای برای تاثیر مثبت در تاریخچه سنگنوردی است. از دیواره‌های بلند گرفته تا بولدرهای جذاب، پتانسیل کشورمان برای تبدیل شدن به یک قطب سنگنوردی جهانی بسیار بالاست.

البته چالش‌هایی مثل تامین تجهیزات سنگنوردی استاندارد و حمایت‌های مالی بیشتر وجود دارد، اما با وجود شور و اشتیاق روزافزون جوانان و استعدادهای درخشان در تاریخچه سنگنوردی، آینده‌ی سنگنوردی در ایران بسیار روشن است. شاید به زودی شاهد قهرمانان ایرانی بیشتری در سکوهای جهانی المپیک باشیم!